Kiểm tra màu bằng mắt

Kiểm tra màu bằng mắt thường

(mắt người kiểm tra màu có chính xác không?)

Tại sao mắt người không đủ để kiểm tra màu trong sản xuất hàng loạt?

Trong thực tế sản xuất bao bì in ấn, sơn, nhựa ép, dệt nhuộm, thực phẩm… màu sắc phải ổn định giữa các lô. Chỉ cần màu “ngả” khác đi một chút, khách hàng có thể trả lại cả lô hàng.

Rất nhiều nhà máy vẫn có thói quen cho công nhân “so màu bằng mắt thường”, đặt mẫu chuẩn bên trái, thành phẩm mới bên phải rồi tự đánh giá “giống hay chưa giống”.

Nghe thì đơn giản, nhưng cách này có 4 vấn đề lớn:

• Ánh sáng môi trường thay đổi → màu nhìn khác nhau
• Mắt người bị mệt → độ nhạy màu giảm
• Hiệu ứng metamerism → hai mẫu nhìn giống màu trong điều kiện A nhưng lệch rõ trong điều kiện B
• Không có số đo khách quan để báo cáo cho khách hàng

Chính vì vậy, các xưởng sản xuất nghiêm túc đều phải dùng máy đo màu (colorimeter) cho QC nhanh, hoặc máy so màu quang phổ (spectrophotometer) cho phân tích sâu và báo cáo chất lượng.

Ánh sáng khác nhau = màu khác nhau

Ánh sáng xưởng không phải lúc nào cũng chuẩn

Ban ngày ánh sáng tự nhiên hơi xanh; buổi tối đèn vàng trong xưởng; khu đóng gói đôi khi dùng đèn tuýp cũ. Cùng một mẫu nhựa, bạn nhìn ở khu vực ép nhựa thấy “ổn”, mang qua phòng in label thì lại thấy “ám vàng”.

Kết quả: QC ca A nói “đạt”, QC ca B nói “không đạt” – chỉ vì họ nhìn trong điều kiện chiếu sáng khác nhau.

Tiêu chuẩn chiếu sáng D65 là gì?

Trong kiểm soát màu, người ta hay dùng nguồn sáng tiêu chuẩn (ví dụ D65 mô phỏng ánh sáng ban ngày chuẩn) để đánh giá màu ổn định và lặp lại. Tức là: phải so màu dưới cùng một nguồn sáng chuẩn hóa, chứ không phải dưới bóng đèn bất kỳ.

Nếu bạn chỉ dựa vào mắt, gần như không ai trong xưởng ngồi dưới ánh sáng chuẩn cố định cả ngày. Nghĩa là đánh giá màu “bằng mắt” gần như không thể tái lập.

→ Đây là lý do nhiều nhà máy mua thêm tủ đèn so màu tiêu chuẩn D65 và không kiểm tra màu ngay tại dây chuyền.

Mắt người bị mỏi và “quen màu”

Sau vài giờ ca sản xuất, mắt giảm nhạy màu

Nhân sự QC, đặc biệt trong in bao bì hoặc dệt nhuộm, phải nhìn màu liên tục. Sau vài chục phút, não sẽ tự “cân bằng trắng” và coi màu lệch nhẹ như bình thường. Họ bắt đầu bỏ qua các sai khác rất nhỏ.

Điều nguy hiểm: Ca đầu “thấy hơi lệch nhưng chấp nhận”, ca sau dựa trên màu đã lệch đó để so tiếp, và cả dây chuyền bắt đầu drift khỏi chuẩn gốc lúc nào không ai nhận ra.

Con người không nhớ chính xác màu tuyệt đối

Bạn có thể nhớ “đỏ Coca-Cola”, “xanh của thương hiệu X”, nhưng bạn không thể nhớ chính xác vị trí màu đó trong không gian Lab*. Nghĩa là QC bằng mắt không có tham chiếu số.

Máy thì khác:

• Máy đo màu (colorimeter) đọc ra L*, a*, b* và ΔE giữa mẫu hiện tại và mẫu chuẩn.
• Bạn có con số cụ thể để quyết định pass/fail, không phụ thuộc cảm giác chủ quan.

Metamerism – “nhìn thì giống” nhưng thật ra khác

Metamerism là gì?

Metamerism là hiện tượng hai mẫu trông giống nhau trong một điều kiện ánh sáng, nhưng lại khác rõ trong điều kiện ánh sáng khác.

Ví dụ:

• Mẫu logo in trên hộp giấy và mẫu logo in trên nhãn chai nhựa nhìn giống nhau trong phòng QC.
• Nhưng khi bày lên kệ siêu thị dưới ánh sáng trắng lạnh, khách hàng lại thấy hai tông hoàn toàn khác nhau.

Đây là cơn ác mộng với thương hiệu, vì màu thương hiệu phải nhất quán trên mọi vật liệu.

Vì sao kiểm tra màu bằng mắt không phát hiện metamerism tốt?

Bởi vì mắt chỉ thấy “cảm giác chung của màu” trong thời điểm hiện tại.

Trong khi spectrophotometer đo được đường cong phổ phản xạ theo từng bước sóng (400–700 nm). Nhìn vào đường cong đó là biết ngay: hai mẫu này chỉ “giống nhau tạm thời”, chứ bản chất phổ màu khác nhau → nguy cơ lệch màu ngoài thực tế rất cao.

→ Đây là lý do phòng R&D, phòng phát triển màu cho sơn / nhựa / bao bì cao cấp thường không chấp nhận “nhìn bằng mắt”, mà luôn yêu cầu dữ liệu phổ từ spectrophotometer.

Không có số liệu khách quan để báo cáo / truy xuất

Trong sản xuất B2B, khách hàng lớn (nhựa ô tô, bao bì mỹ phẩm, dược phẩm, thực phẩm đóng gói) thường yêu cầu tài liệu chứng minh lô hàng đạt màu chuẩn.

Nếu bạn chỉ nói “Em nhìn rồi, màu ok đó anh” → không ai chấp nhận. Bạn cần con số:

• Độ lệch màu ΔE bao nhiêu?
• Tọa độ L*, a*, b* của mẫu so với chuẩn?
• Có log dữ liệu đo để truy xuất khi có tranh chấp không?

Đây là phần mà máy móc giúp bạn “cứu hợp đồng”:

• Colorimeter: cho ΔE nhanh, đủ dùng để QC pass/fail trên dây chuyền.
• Spectrophotometer: tạo báo cáo phổ chi tiết (đường cong phản xạ / truyền qua), phù hợp gửi cho khách hàng khó tính hoặc dùng cho R&D.

Mắt người không thể tạo báo cáo. Máy thì có thể in ra file, lưu lại theo ngày, theo số lô.

Vậy giải pháp là gì? khi kiểm tra màu bằng mắt

Giải pháp 1: Chuẩn hóa ánh sáng + đào tạo mắt

• Dùng tủ đèn so màu chuẩn D65 thay vì đèn xưởng tùy ý.
• Giới hạn thời gian “so màu bằng mắt liên tục” để tránh mệt mắt.
• Chỉ dùng phương pháp bằng mắt cho kiểm tra sơ bộ nhanh ban đầu.

Cách này rẻ, nhưng vẫn mang tính thủ công, phụ thuộc người.

Giải pháp 2: Dùng colorimeter cho QC dây chuyền

• Máy đo màu cầm tay đọc ΔE tức thì.
• Công nhân có thể bấm đo, không cần là kỹ sư màu.
• Quy tắc rõ ràng: ví dụ ΔE ≤ 1.0 thì đạt, >1.0 thì phải kiểm tra lại.

Colorimeter phù hợp khi bạn chỉ cần trả lời câu hỏi “Lô này có lệch nhiều không?”.

Giải pháp 3: Dùng spectrophotometer cho R&D và khách hàng khó tính

• Spectrophotometer phân tích phổ màu chi tiết theo từng bước sóng.
• Cho phép pha màu, hiệu chỉnh tint, giữ màu thương hiệu đồng nhất giữa nhựa, sơn, mực in, vải, bao bì.
• Xuất được báo cáo làm bằng chứng giao hàng.

Spectrophotometer là công cụ phòng lab / phòng kỹ thuật, nơi màu sắc là tài sản thương hiệu và sai số không được phép.

Tóm tắt: Vì sao mắt người không đủ?

1. Ánh sáng thay đổi → màu nhìn khác nhau
Không thể kiểm soát ánh sáng xưởng 100% theo chuẩn.

2. Mỏi mắt, quen màu → đánh giá chủ quan
Sau vài giờ, con người mất độ nhạy với sai lệch nhỏ.

3. Metamerism → “nhìn giống” chưa chắc giống thật
Hai màu có thể giống trong phòng QC nhưng lệch rõ ngoài thị trường.

4. Không có số liệu truy xuất
Khách hàng không ký nhận theo “cảm giác”, họ muốn ΔE và báo cáo màu.

👉 Kết luận:

• Dùng mắt để so màu chỉ nên là bước sơ bộ.
• Để QC ổn định và ký nghiệm thu với khách hàng, nhà máy cần dùng thiết bị đo màu như colorimeter và spectrophotometer.

Bạn có thể tham khảo thêm bài: “Sự khác nhau giữa colorimeter và spectrophotometer”, để chọn đúng thiết bị cho QC sản xuất hay R&D phòng lab.

Liên hệ tư vấn thiết bị đo màu

Bạn muốn biết xưởng của bạn nên dùng colorimeter (QC) hay spectrophotometer (R&D/phòng lab)?

Gọi ngay:

• Hotline: 0795 871 660 (zalo)
• Email: [email protected]

Chúng tôi hỗ trợ:

• Tư vấn chọn máy đo màu phù hợp sản phẩm của bạn (sơn, nhựa, bao bì in ấn, dệt nhuộm, thực phẩm).
• Hướng dẫn đọc ΔE và Lab*.
• Hướng dẫn quy trình đo lặp lại để khách hàng chấp nhận lô hàng ngay từ lần đầu.